Stoliczku, zmień się!

Nie, nie mam na myśli symbolu konsensusu, instrumentalnie nadużytego na Stadionie Narodowym. Tego mebla nic nie zmieni, bo nakryto go w jednym tylko celu: Ugoszczenia wszystkich, choćby mimowolnych i naiwnych klakierów, skłonnych trzymać lustro, w którym przeglądać się będzie zadowolona z siebie, chora zmiana w oświacie. Oczywiście wszyscy oni zasiedli przy nim w nadziei na dalsze zmiany. Tym razem na lepsze (sic!). Nie wiem tylko, jak nazwać naiwność tej nadziei. I jej dzieci…

Z całą pewnością, na koniec tego cyrku, wysmażony został jakiś wiekopomny dokument, nakreślający dalekosiężne cele, szerokie perspektywy, programy i wytyczne. W konsekwencji, w odpowiednim momencie, wypłynie pewnie kwestia nauczycielskiego, niesłusznego prawa do strajku, a potem jakaś usłużna, poselska interpelacja, poparta tysiącami podpisów zbulwersowanych obywateli, zostanie przerobiona na stosowną ustawę i przepchnięta nad ranem, w okolicach początku września. Nawet jeśli przy owym stole ktoś wynurzył się z czymś sensownym, zagłuszył go szum ogólny i brawa dla organizatorów. Całości nie będzie się nawet zbytnio nagłaśniać, bo i po co? Suweren jest już znudzony, a jego podstawowa potrzeba zaspokojona – świetlica znów była czynna, a wakacje nadeszły szybciej, niż się spodziewano. Premierowi, niech będą dzięki.

W sumie, trzeba przyznać, że owoc pracy premiera, jego copywriterów i kibiców nie różni się pewnie jakoś specjalnie od setek innych projektów, spłodzonych w innych okolicznościach, miejscach i gremiach. Myślę, że pomysłami w nich zawartymi można by już „zreformować” oświaty całej Europy, a i dla Afryki sporo by jeszcze zostało. Proponowane programy powszechnej szczęśliwości potrafiłby już zliczyć jedynie ktoś zainteresowany prowadzeniem takiej statystyki, bo mają one dwie cechy wspólne – wszystkie, niezależnie od swojej orientacji politycznej, wartości merytorycznej i deklarowanej chęci zmiany, mają zasięg rażenia porównywalny z przeciętnym, internetowym blogiem, oraz szanse realizacji równe zeru.

Nie wątpię, że w wielu z tych opracowań jest sporo pomysłów wartych uwagi. Niestety, wie o nich niewiele więcej osób, niż jest samych ich autorów. Wynika to zarówno z polityki, jak i z priorytetów samego społeczeństwa i żaden róg obfitości myśli, czy idei nie rozwiąże tego problemu. Nie ma też co liczyć na cud dobrej wróżki, która jednym machnięciem swej różdżki wskazałaby i wprowadziła najlepszą z opcji. Nawet jeśli istnieją wróżki apolityczne i nieskażone jakimś metodycznym doktrynerstwem, wybór choćby „obiektywnie” najlepszej możliwości i tak nie zadowoliłby całej rzeszy żadną „obiektywnością” niezainteresowanych.

Pisząc w tytule o stole, wyobraziłem sobie krąg zainteresowanych edukacją, których podobno łączy pragnienie zmian (jakby nie wystarczyła jedna jedyna). Zmian, których, też podobno, nie mogą się doczekać. Jak obiektywnie przedstawia się stan tych zmian? Jak wiadomo nielicznym, „obiektywność” nie istnieje. W walce o rząd dusz (a raczej zmian), bierze udział, z grubsza licząc, pięć bardzo nierównych sił: MEN, pospolite ruszenie pedagogiki kopernikańskiej, profesjonaliści, bezpośredni odbiorcy, oraz teoretycy liberalni. Ich przełożenie na oświatową rzeczywistość wyraziłbym stosunkiem, który wydaje mi się najsłabszym (bo nieudokumentowanym) elementem tego wywodu: szacunkowo 70:15:9:5:1. Teoretycznie, wszystkie te siły pragną zmian w dziedzinie, będącej polem ich działania, lub zainteresowania (najczęstszą motywacją jest pragnienie, żeby było inaczej). Jakaś część tych dążeń jest nawet wspólna, ale większości nie daje się ze sobą pogodzić (z czego, jak się wydaje, nie wszyscy zmieniacze zdają sobie sprawę).

Oczywiście, dowolne MEN zawsze będzie twierdziło, że to ono wie najlepiej, co trzeba zmienić, że działa w interesie wszystkich i ma nie tylko mandat, ale i moralną powinność wprowadzać takie zmiany, jakie tylko wynikną z bieżącej woli politycznej. Efekty takiego przekonania i pozostawienia oświaty w absolutnej gestii ludzi, których jedyną kwalifikacją jest polityczny oportunizm, są aż nadto widoczne i nie zamierzam tutaj od nowa przekonywać, jak wielkim szczęściem dla naszej edukacji są fiksacje zakompleksionego inteligenta z żoliborskiej izolatki i poczynania jego wytrzepanych z niebytu służących (NIK nie zostawiła na ich „reformie” suchej nitki). Nie zapominam, że dzieje się to z poparciem sporej części podmiotu, wymienionego wyżej, na przedostatnim miejscu w rankingu zmieniaczy. Mam jednak nadzieję, że nawet owa część, wkrótce, na własnej skórze, doświadczy konsekwencji wiary w szczerość uśmiechu na ministerialnej twarzy tego populistycznego przedsięwzięcia: szkolnych peregrynacji latorośli, pokrzyżowanych planów edukacyjnych, ścisku na korytarzach i ad hoc przerobionych na klasy magazynach pomocy naukowych, zajęć na zmiany, WF-u teoretycznego, indoktrynacji praktycznej, przypadkowych nauczycieli i jeszcze bardziej przypadkowych, i wręcz groteskowo głupich programów nauczania. Jestem jednak przekonany, że nie zmieni to ich myślenia o sile przewodniej – suweren jest niemal genetycznie uodporniony na kojarzenie faktów i przyzwyczajony do „drobnych niedogodności”, wynikających z własnych wyborów. Przyznanie, że coś tutaj nie gra, byłoby jednocześnie przyznaniem się do błędu. Na to stać bardzo nielicznych. Korekta nastąpi dopiero wtedy, gdy zaczną przychodzić rachunki za rozdawaną właśnie kiełbasę. Z edukacją nikt tego nie będzie łączył.

Drugą siłę charakteryzowałem już wielokrotnie i też nie poświęcę jej dużo miejsca. Jej dobre chęci brukują piekło chciejstwa i uogólnienia. Ludzie ją reprezentujący (zwykle nauczyciele wczesnoszkolni i ci, którym wizja przesłania realia, nawiedzeni, ukąszeni postmodernizmem amatorzy, oraz zdesperowani rodzice, szukający prostych i szybkich rozwiązań kwadratury koła) są z reguły głusi na argumenty niezgodne z wyznawanym poglądem, a raczej ideologią. Wbrew powoływaniu się na popularne opracowania pedagogiczne (które na ogół nawet nie leżały obok zweryfikowanych badań neurologicznych, behawioralnych, czy kognitywistycznych i bliżej im do marketingowych praktyk motywacyjnych), cechuje ich głęboki antyintelektualizm. Jest to środowisko podatne na manipulacje i wodzowsko-kołczowski populizm. Nieustannie poszukuje pedagogicznych guru, gotowych podeprzeć ich socjalistyczno-miękkokompetencyjne mrzonki dziełkami na poziomie amwayowskiej agitki i optymistycznym, youtubowym performancem, w którym podmiotowi uczniowie pełnią rolę fototapety. Ich postulaty (te sensowne), wynikające ze starego jak świat kanonu dobrej praktyki nauczycielskiej, serwowane są w aurze nowości i przełomu na miarę fizycznej teorii wszystkiego, ale, z braku laku i przy bierności środowiska akademickiego, stanowią  w tej chwili jedyną, obecną w powszechnej świadomości zainteresowanych, alternatywę dla MEN-owskiej, z góry założonej miernoty.

Środowisko, do którego sam przynależę i które nieco na wyrost nazywam tu profesjonalnym (państwo zadbało, by profesjonalizmu nie było w nim za dużo), to frankensteinowski twór, sklejony z ludzi zajmujących się edukacją zawodowo. Tutaj koncepcji oświaty jest może mniej, ale te, które dają się zidentyfikować i wychodzą poza szkolno-świetlicową sztampę, mają przynajmniej mocniejsze oparcie w doświadczeniu i umocowanie są w co prawda podyktowanych i ograniczających, ale jednak realnie istniejących warunkach. Fajerwerków jest tu może niewiele, dominuje filozofia „róbmy swoje”, ale to właśnie z niej najczęściej wywodzą się merytoryczne sukcesy polskiego szkolnictwa. Zmiana dokonuje się w ramach samorozwoju i reakcji na bieżące wyzwania. Hamulcowych jest daleko mniej, niż mogłoby się wydawać. Lawirowanie między ograniczeniami systemu, a wymaganiami targetu wymusza ewolucję myślenia i działania. Ten podmiot, mimo swych rozlicznych wad i niespójności ideologicznych też ma swoje wizje zmian, obejmujące coś więcej, niż tylko wyszarpanie z budżetu ile się da.

Z kolei sam podmiot edukacji nie bardzo wie, czego chce, poza tym, żeby było lepiej. Lepiej nie musi być jakoś specjalnie określone – przecież wszyscy widzą (a raczej wiedzą), że jest kiepsko. Nieważne, że to diagnoza mocno i często niesprawiedliwie uogólniona (i powtarzana na zasadzie głuchego telefonu) – istotne jest to, co daje się obserwować w całej reszcie życia społecznego: emocje. O nie coraz łatwiej. Postulatom zdroworozsądkowym, wynikającym z obserwacji uczestniczącej, towarzyszy na ogół całkowity brak świadomości przyczyn stanu rzeczy, a tym samym wyobrażenia kształtu i ustroju oświaty, który do postulowanych zmian mógłby szkołę predysponować. Na taki, podatny grunt, ochoczo pada ziarno kopernikańskich odkryć ponowoczesnych zmieniaczy: podmiotowość wybiórcza, wewnętrzna motywacja z ducha świętego, nieustająca ciekawość dziecka, rozłączność stylów uczenia się, prymitywny pragmatyzm, tajemnicza opozycja twardych i miękkich kompetencji, tryumf wiary nad materią, neuroparanoja i wiele, wiele innych. Widać to jak na dłoni, na wszelkiego rodzaju forach, w dyskusjach i komentarzach. Rojenia te nie sklejają się w nic konkretnego, ale znów, podobnie jak w sporze politycznym, nikomu to nie przeszkadza. Daleki jestem od wyobrażeń, że to odbiorcy edukacji zajmą się technikaliami i podyktują, jakie dokładnie zmiany mają zostać wprowadzone, niemniej jednak, dopiero gdy społeczeństwo osiągnie pewien poziom świadomości swoich celów i wywietrzy głowy z dziwacznej mieszaniny lewicowego i prawicowego populizmu (Nie płacę i wymagam, bo mi się należy.) oraz wierutnych bzdur pop-edukacji, jakiekolwiek ruchy reformatorskie będą miały sens. Reforma przeprowadzona wbrew społecznym oczekiwaniom nie ma racji bytu, tak samo jak ta obecna, dokonywana przy poparciu 20% populacji, połechtanej akceptacją własnej małości, kolejnych 20% oportunistów i bierności całej reszty. Jak widać, to raczej odległa perspektywa.

Nieco więcej uwagi chciałbym dziś poświęcić grupie ludzi, której również czuję się reprezentantem, a której wpływ na edukację i ewentualne zmiany jej dotyczące jest marginalny. Mówię tu o opcji liberalnej w oświacie. Niestety, mam wrażenie, że wielu ludzi myślących o edukacji w kategoriach liberalnych, robi wszystko, by tego marginesu nie poszerzać. Nie trzeba być filozofem, psychologiem społecznym, ani teoretykiem edukacji, by wiedzieć, że liberalizm nie jest obecnie na fali (nigdy tak naprawdę nie był i nie będzie – wynika to z ludzkiej natury). Myślę, jednak, że za jego dzisiejszą, szczególną niepopularność, w dużej mierze, odpowiadają ludzie, którzy zachłysnęli się pozorną łatwością introdukcji rozwiązań liberalnych, ich teoretycznym uniwersalizmem i którzy brną w ślepy zaułek intelektualnej wyjątkowości i arogancji, uprawiając jednocześnie coś w rodzaju liberalnej wersji populizmu. W ich wypowiedziach można zawsze liczyć na kilka stałych elementów, które wydają się do bólu logiczne, ale które dawno już zostały negatywnie zweryfikowane przez nieubłaganą, nieliberalnie skrzeczącą rzeczywistość. Są w tym bardzo podobni swoim adwersarzom z drużyny różowego kisielu, z tym, że w ich przypadku, to nie logika szwankuje – problemem jest to, że poza nimi nikt tą logiką nie chce się posługiwać. Oni po prostu zdają się abstrahować od układu odniesienia, a tymczasem fałszywe założenia, niezależnie od zdolności logicznych i intencji, prowadzą zawsze do fałszywych wniosków.

Ich pozornie klarowny i logiczny przepis na szkołę powszechną opiera się zwykle o klasyczny błąd rozumowania utopii liberalnej – założenie, że ludzie kierują się w życiu przesłankami racjonalnymi. Bardzo żałuję, ale nawet przy założeniu nieustannego rozwoju i postępu (również jednego ze złudzeń cywilizacyjnych), składowej emocjonalnej i irracjonalnej nie da się z życia wykluczyć. To, że ludzie na ogół nie chcą żyć w biedzie wcale nie świadczy o ich nadzwyczajnym rozsądku i nie wyklucza ich poparcia dla gospodarki rabunkowej, rozdawnictwa i populizmu. Podobnie, to że życzą sobie „dobrze” wykształcić swoje dzieci, nie oznacza jeszcze ich zrozumienia dla konieczności przekształceń własnościowych i strukturalnych w oświacie (czyli praktycznego jej zliberalizowania). Wręcz przeciwnie, będą najpierw chcieli wypróbować wszelkie opcje niewymagające wkładu własnego, od miękkokompetencyjnych zachwytów nad kleksem, jako dziełem intelektualnym zaczynając i na słuchaniu śpiewu wielorybów w stanie relaksacji kończąc – wszystko to oczywiście w ramach „darmowej”, swojskiej, narodowo-powiatowej podstawówki, którą ogarnie woźna, pod kierunkiem kucharki. Podobno już Lenin na to wpadł. Tymczasem liberalni amatorzy nie są w stanie zaakceptować tego mankamentu natury ludzkiej i nie mogą się nadziwić, dlaczego przywoływane przez nich przykłady rozwiązań liberalnych (nieliczne i w wymiarze dalekim od systemowego) nie budzą powszechnego entuzjazmu i zachwytu. Nie biorą pod uwagę ani wspomnianej już nieracjonalności podmiotu, ani głębokiego uwikłania oświaty w socjaldemokratyczny model funkcjonowania państwa i w wynikające z niego mrzonki. Ignorują obserwację, że edukacja powszechna, w rozumieniu 90% społeczeństwa, jest zupełnie czym innym, niż liberalizm – to nie jest oświata powszechnie dostępna, wolna od nacisków, ale powszechnie zagwarantowana wolność od wyboru, motywacji własnej i niedogodności w postaci jakichkolwiek wymagań. Taka oświata jest wbudowana w mentalny socjalizm i ustrój 99% państw rozwiniętych. To dlatego myślenie o niej w kategoriach naiwnie liberalnych, „biznesowych” i ogólnie zdroworozsądkowych zawodzi i nie stanowi remedium na oświatę publiczną. Takiego remedium po prostu nie ma. Powszechna oświata liberalna natychmiast przestałaby być i publiczna, i powszechna – to oksymoron.

Domorośli liberałowie za cały lek na obserwowane zło mają fetysz wolnego rynku. Nie traktują go jednak jako przydatnego i efektywnego narzędzia, posiadającego naturalne ograniczenia, ale jako uniwersalne panaceum. W sieci można przeczytać rozliczne tyrady ekonomiczne, których to autorzy „nigdy nie słyszeli” o „wolnorynkowych piekarniach wypiekających chleb na bazie cementu”, „restauracjach chcących otruć klienta”, czy o „strajkujących mechanikach samochodowych”. No cóż, najwyraźniej do dziś jeszcze nie zrozumieli, że edukacja to jednak usługa ciut bardziej skomplikowana, niż gastronomia, a kryteria wolnego rynku nie mogą być stosowane w stosunku do podmiotów na tym rynku (wolą suwerena) nieobecnych. Cały czas ignorują fakt, że istnienie i dostępność narzędzi nie jest tym samym, co chęć i sensowność ich użycia. Z koniecznością użycia mąki w piekarni, nikt nie będzie przecież dyskutował, za to zażarta, ideologiczna polemika z wizją likwidacji ukochanej „świetlicy”, całego socjalizmu, jakim obrosła szkoła i infantylizacji nauczania jest absolutnie pewna. Liberalne, zdroworozsądkowe uogólnienie mówiące, że ludzie w gruncie rzeczy mają ze sobą więcej wspólnego, niż im się wydaje i wszyscy w zasadzie dążą do podobnych celów, choć na różne sposoby, potrafi być bardzo mylące. Na różne sposoby nie oznacza tu wolności wyboru, ale zaciekły spór ideologiczny, przybierający nie raz kształt otwartej wojny o narzucenie swojego widzenia świata.

Podobnie, pozornie oczywisty, wolnorynkowy asumpt, że ludzie chcieliby zdobywać ogromną wiedzę po rozsądnej cenie jest, co najwyżej, ćwierćprawdą. Być może „po rozsądnej cenie” (czyt. za darmo), ale czy „ogromną”? Gdyby tak było, owi chcący tanim kosztem zarabiać kokosy, non-stop zakłócający publiczny porządek nauczyciele mieliby pracę, jeśli nie dobrze płatną, to przynajmniej łatwą. Nawet przy założeniu, że nie chcą oni wykorzystywać pełni swojego potencjału (co nie jest dziwne, przy otrzymywanej gratyfikacji), ich praca byłaby wielokrotnie bardziej efektywna. Jakoś tego nie obserwujemy. Liberalizm się sprawdza, ale dla ludzi kierujących się liberalną wykładnią, a nie dla tych, którzy po uszy tkwią w złudzeniu, że jakaś dowolna (choćby i liberalna) socjotechnika uwolni ich od dokonywania wyborów i wzięcia za nie odpowiedzialności. Dlatego oświaty publicznej nie da się ratować (ani jakkolwiek zmieniać in plus) liberalną kroplówką, bo szybko się okaże, że nie może być dłużej (jak już wspomniałem) ani publiczna, ani powszechna. A na to nie zgodzi się żadna znana mi siła polityczna.

W pełni zgadzam się z genezą infantylizacji i prymitywizacji edukacji, przedstawianą przez środowiska liberalne. Kłopot w tym, że także oświata w pełni liberalna (prywatna) tego problemu nie eliminuje. Wręcz przeciwnie: Konstruowanie edukacji stricte pod klienta, siłą rzeczy, według podstawowego prawa wolnego rynku, upodabnia usługodawcę i dostosowuje usługę do jego upodobań. Czy konstruowanie treści edukacyjnych (cały czas mówimy o oświacie publicznej) pod dyktando społeczeństwa, którego 65% jest przekonane, że o jego bycie decydują jakieś „pieniądze rządowe”, to dobry pomysł? Oblicza się, że ludzi świadomych swych potrzeb (w tym edukacyjnych) jest może kilka/kilkanaście procent. Załóżmy, że te wyliczenia są adekwatne. Oznacza to, że edukację prawdziwą można kierować do kilku, kilkunastu procent społeczeństwa. Czy jest to model, o który trwa spór przy wszystkich stołach okrągłych inaczej? Ten odsetek zainteresowanych poradzi sobie doskonale bez żadnej (re)formy edukacji zorganizowanej, bez państwa, bez MEN i bez niczyich (w tym moich) wynurzeń. Podkreślę jeszcze raz, liberalizm jest rozwiązaniem dla ludzi wolnych w wyborze, a nie zainteresowanych uwolnieniem od trosk wszelakich, z edukacją włącznie, i pragnących zaopiekowania i infantylizacji właśnie.

Nie wiem, skąd u liberalnych nuworyszy przekonanie, że to pragnienie infantylizacji i zaopiekowania da się zaspokoić (lub wyperswadować) logicznym wywodem. Także w modelu w pełni wolnorynkowym, diler samochodowy dba o kawę i wygodny fotel dla klienta, zanim wciśnie mu samochód droższy, niż ten, na który go stać. Problem tkwi w wymienionych już proporcjach – być może kilka procent klientów może mieć w nosie i kawę, i fotel, a zwłaszcza dilera: samochód w pełnej opcji, plus zachcianki na zamówienie, podstawią im pod dom. Reszta potrzebuje jednak nie tylko samochodu, który jakoś tam jeździ, ale przede wszystkim poczucia, że nimi też się ktoś zaopiekował, skoro już nie stać ich na skórę z podwójnym przeszyciem i wentylowane siedzenia. Tu wolny rynek świetnie się sprawdza – znam parę szkół prywatnych, w których klienci są świetnie zaopiekowani i większość nowobogackich fanaberii ich rodziców jest zaspokojona. Jakimś dziwnym zbiegiem okoliczności, bywam jednak przez tych ostatnich zatrudniany, bo nadal funkcja stricte edukacyjna w tych przybytkach kuleje.

Tak, wolny rynek rozwiązuje wiele problemów, ale nie wszystkie, a już na pewno nie problem zmian w oświacie publicznej. Przy pewnej dozie optymizmu, daje większe szanse ludziom, którzy wiedzą, czego chcą. Ilu ich jest? 5%, 10%? Dla reszty problemy ze szkołą nie znikną – ani jakość edukacji radykalnie nie wzrośnie, ani też poziom nauczania. Ale… Ludzie mogą być przyjemniej infantylizowani i jakiś ich procent może napotykać na mniej przeszkód w dążeniu do edukacji prawdziwej. Choćby dlatego, że nie musieliby uczęszczać do narzuconej im świetlicy środowiskowej i walczyć w niej o uwagę nauczyciela, nieustannie zajętego funkcją klauna, klawisza i babysittera.

Jak do tego doprowadzić? Z pewnością nie rzucając liberalnymi argumentami w ludzi na nie zupełnie uodpornionych, bo mentalnie i kulturowo nieprzygotowanych do ich analizy. Lekcja, którą daje demokracji PiS jest bolesna, ale warta przyswojenia – populizm sięga po ludzkie mózgi, jak po swoje, z dość oczywistych powodów: badania i rozważania amerykańskich behawiorystów (Daly; 2018) i ekonomistów (Stiglitz, Norton; 2012/15/17), choć dotyczące USA, wyraźnie wskazują, że za jego propagację (upowszechnianie nietolerancji, agresji, zachowań kompulsywnych, przestępczości, a także ignorancji i, w konsekwencji, niezdolności do przyswajania argumentacji opartej o fakty) odpowiada postępujące rozwarstwienie społeczne (nie mylić z biedą), którego drogą także nasz kraj śmiało i ochoczo podąża, niezależnie od zupełnie niemerytorycznych fluktuacji politycznych. Im to rozwarstwienie wyraźniejsze, tym populizm ma łatwiejsze zadanie. Nieprzypadkowo, pod tym względem, sytuacja w USA i w Polsce, z zachowaniem proporcji i rozumieniem granic analogii, jest obecnie dość podobna. A gdzie wygrywa populizm, tam nawet na śladowo liberalne myślenie miejsca nie ma.

Trzeba więc zrezygnować z roli mentora-bufona, który mając rację, pozostaje zupełnie ignorowany. Oświata, którą tu się zajmujemy, skazana jest na godzenie sprzecznych interesów i metod, nie ma więc żadnych szans, by zaczęła nią rządzić wykładnia liberalna. Realnym problemem, który trzeba rozwiązać, nie jest więc żadne „obalenie systemu”, ani „oświecenie maluczkich” (jakkolwiek głupi by nie byli), jałowe przekonywanie, ale doprowadzenie do sytuacji, w której podmioty niezainteresowane oświatową infantylizacją miałyby zagwarantowane prawo do realizacji swoich planów, na równi z powszechną świetlicą. Placówki, w których takie dążenia mogłyby być realizowane nie posiadają dziś żadnej mocy decyzyjnej (wszystkie górnolotne wygibasy statutowe to pic na wodę fotomontaż, teoretycznie możliwy do spełnienia, dopóki ktoś nie nie zapyta o ich podstawy prawne i ich nie zaskarży). Wbrew powszechnemu wsród „ekonomicznych libertynów” przekonaniu, nie musi (i nie powinno) się to łączyć z rezygnacją z oświaty, jaką znamy (liberalizm, to także wolność błędu, głupoty i złudzeń). Trzeba się skupić na stworzeniu realnej alternatywy, zauważalnej dla ludzi, a nie na „opiniotwórczym”, paternalistycznym i po prostacku łatwym zwalczaniu nauczycielskich strajków. Owa alternatywa to nie żadna „obudzona” „szkoła z klasą”, „bez przemocy”, „bez narkotyków”, czy „bez prac domowych” – to wszystko są technikalia i chwyty reklamowe dla ludzi z małą wyobraźnią – istotą oświaty liberalnej jest wolność prawna: wyzwolenie z dyktatu politycznych idiotów i oportunistów, dyktatury MEN, „różowych ciemniaków” i podstaw programowych. Taka edukacja może mieć prawo bytu nie na zasadzie łaskawego „dopuszczenia” i stempelka jakiegoś ministerstwa wyszczerzonego uśmiechu, ale z mocy zapisu konstytucyjnego.

Fala populizmu kiedyś się przetoczy (miejmy nadzieję, że bez większych tragedii, niż te, których doświadczamy*). Środowiska liberalne powinny do tego czasu wyłonić spośród siebie ludzi pokroju prof. Leszka Balcerowicza, zainteresowanych edukacją, odważnych, odpowiedzialnych i zdeterminowanych, zdolnych zaryzykować i zaprojektować liberalną oświatę dla chętnych. Potrzebne będą również postacie rangi prof. Bronisława Geremka, zdolne taki projekt wprowadzić w obieg spraw dyskutowanych i doprowadzić do jego wdrożenia, w ramach prac konstytucyjnych. Dopiero w chwili, gdy taka oświata zaistniałaby w postaci choć kilku szkół, samosterownych, realizujących własne programy i cele, określone przez obecność ludzi kierowanych wolną wolą, a nie „powszechnym obowiązkiem”, można będzie mówić o wolnym rynku i konkurencji. Resztę załatwi dobór naturalny i ewolucja. To do takiej zmiany powinni dążyć wszyscy wymienieni, siedzący za moim wyimaginowanym stołem, bo tylko taka pozwoliłaby na realizację dowolnych wizji, weryfikowanych później ich powodzeniem i użytecznością, a nie jałowymi sporami filozoficzno-metodycznymi. Póki co jednak, takich placówek nie ma, a i ludzi wspomnianego formatu raczej nie widać. Od czasu do czasu, słychać za to tych „liberałów”, dla których idee liberalne sprowadzają się do usprawiedliwienia doceniania swych pracowników płacą minimalną i do wyświechtanych, zasłyszanych grepsów, powtarzanych w pseudo ekonomicznych komentarzach.

Trzydzieści lat temu, wolna edukacja nie była, bo nie mogła być, kluczową kwestią w rozmowach toczonych przy wiadomym okrągłym stole. Farsa Morawieckiego, została zorganizowana właśnie dla odwrócenia uwagi od kwestii kluczowych. Czy przyszły, hipotetyczny moment załamania trendu populistycznego mógłby być chwilą, gdy ktoś o tych kwestiach wreszcie pomyśli? Czy będzie to ktoś z „opcji liberalnej”? Czy zdążymy? Czy szansa, którą z pewnością będzie niosła postpisowska kontra, zostanie wykorzystana? Nie chcem, ale wątpiem.

---

 

*Nie jestem pewien, czy tysiące młodych ludzi, których właśnie bezpardonowo sfaulowano, zmieniając reguły gry w kluczowym jej momencie, potraktują to równie stoicko. W sumie, mam nadzieję, że nie i że będą mieli lepszą pamięć, niż ich rodzice, niezdolni objąć umysłem doświadczeń ćwierćwiecza.