Martyrologia filistrów

Mój poprzedni wpis był nieco retrospektywny i ogólny, a traktował po części o zjawisku, którego bardziej szczegółowy aspekt chciałbym przedstawić dzisiaj. Rzecz będzie o uwielbieniu do własnej martyrologii (a właściwie o aberracji w jej postrzeganiu) i jego nowej odsłonie – przewidzianej, zapowiedzianej i implementowanej traumie covidowej w polskiej szkole.

Przed zewnętrznym obserwatorem (którego od czasu do czasu, dla higieny psychicznej, udaję), ciężko jest raczej ukryć fakt, że spora część naszego społeczeństwa lubi sobie oficjalnie pocierpieć i chciałaby mieć wtedy jakąś publiczność. Właściwie nikt nie miałby nic przeciwko, gdyby głęboką empatię i uznanie przez taką widownię okazywane, dało się uzyskać bez konieczności organizowania nieudanych rezurekcji i ekshumacji ofiar katastrof lotniczych, ale nie ma tak łatwo. Autentycznym bólem jest fakt, że o publiczność, nie tyle ekscytującą się płynącą rynsztokiem krwią, co wyrażającą współczucie dla ciężko pokrzywdzonych przez obojętny rozmaitym „wartościom” los, jest już dziś bardzo trudno. Ludzie mają po prostu wystarczająco dużo własnych, realnych problemów, a przede wszystkim rzadko bywają tak zakompleksieni i przewrażliwieni na swoim punkcie, jak moi rodacy. Na uznanie rozmaitych zaszłych racji moralnych, owacje na stojąco i wsparcie międzynarodowej opinii publicznej nie mamy więc w takich sytuacjach co liczyć. Zwłaszcza, że w tym naszym narodowym sporcie, lubimy wyręczać się zawodnikami rezerwowymi, najchętniej dawno zmarłymi, a w ostateczności pokoleniami, które, według ugruntowanej opinii, „głosu nie mają”.

Właśnie domniemana martyrologia najmłodszych pokoleń doby Internetu bardziej mnie dziś zajmuje, bo w kwestii polityki historycznej mam jedynie do zadeklarowania głęboką wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do umożliwienia mi egzystencji w wolnym kraju i zagwarantowania prawa do wypowiadania się – życie na wieczny kredyt, zaciągnięty pod zastaw wyklętych zwłok, bohaterskich trumien, pomników słusznych i niesłusznych oraz innych rekwizytów teatru manipulacji zupełnie mnie nie interesuje. Jeszcze bardziej (choć pewnie mniej świadomie) niezainteresowani są młodzi ludzie, na których tą wieczną akademię ku czci wygranych bitew, a przegranych wojen znów usiłuje się wymusić.

Najwyraźniej jednak, tradycja niezupełnie zależnego od doświadczeń, permanentnego poczucia krzywdy i konieczności rozciągniętego na stulecia wstawania z kolan została nam już na tyle skutecznie zaszczepiona, że nawet jej zupełnie współcześni przeciwnicy i zagorzali krytycy odczuwają niedosyt cierpienia i potrzebę wzbudzania empatii w obojętnym otoczeniu. Oczywiście znów nie robią tego na własny rachunek, ale, znudzeni ciszą krypt i cmentarzy, z lubością nasłuchują jęków i żalów poszkodowanych przez zdalne nauczanie.

Pandemia, której doświadczamy od ponad roku, odcisnęła swe piętno chyba na wszystkich dziedzinach życia. Oświata publiczna, a wraz z nią setki tysięcy jej bezpośrednich użytkowników, przeżyła spory szok kulturowy i technologiczny. Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele musieli dokonać korekty swoich przyzwyczajeń i sposobów działania. Jedni poradzili sobie z tym lepiej, inni gorzej, ale ogólny przekaz, narracja, której adresatem jest niemal całe społeczeństwo, sugeruje, że mamy do czynienia z klęską na miarę pokoleniowego kataklizmu, a młodym ludziom wmówiono, że z chwilą czasowego zamknięcia świetlicy powszechnej, doznali życiowej traumy na miarę okupacji, powstań i kartek na cukier. Mam wrażenie, że gdzieś zagubiło się w tym wszystkim poczucie proporcji, poczucie tego, co w edukacji ważne i co umyka uwadze, sednem oświatowego życia czyniąc działania zastępcze, pozorne i zamieniając je w groteskę (opieka psychologiczna i psychiatryczna dla autentycznie jej potrzebujących pozostaje w sferze zapowiedzi). Wychodzi na to, że liczącym się nieszczęściem nie były wcale zgony ludzi pod respiratorami, tragedie osieroconych rodzin, przetrącone kariery, bankructwa i widmo kryzysu ekonomicznego, ale cierpienia młodych Werterów, którym zdezorganizowano codzienną rutynę i kazano do nauki używać sprzętu, służącego im wcześniej głównie do rozrywki.

No cóż, jaka trauma, taki „styropian” – pewnie każdej generacji (choćby odrębnej jedynie modelem i-phona) jakaś legenda własnej wyjątkowości i adekwatna martyrologia jest potrzebna. Porównywanie tragedii wywołanych zaborami, niewolą, faszyzmem i komunizmem, z dolegliwościami spowodowanymi przez pandemię, nieskutkującą bynajmniej zwłokami leżącymi na ulicy, wydaje się co najmniej nie na miejscu, a jednak, kiedy wsłuchać się w przekaz płynący z ministerstw i mediów, nie sposób takich skojarzeń uniknąć.

Spośród plag, które spadły na edukację i jej nieszczęsny podmiot, na pierwszy plan wysuwa się oczywiście izolacja i osamotnienie. Ktoś nieświadomy sytuacji, a polegający na szumie informacyjnym, mógłby pomyśleć, że chodzi o odrywanie dzieci od matek i zamykanie jednych i drugich w obozach. Z mediów wiało grozą aresztów domowych, godziny policyjnej, łapanek i strzałów w tył głowy. Tymczasem larum grano z powodu czasowego ograniczenia kontaktu z rówieśnikami i „ukochanymi” nauczycielami. To, że ograniczenia te dotknęły tak naprawdę małych dzieci i ich rodziców, postawionych przed koniecznością zorganizowania codziennej egzystencji na własną rękę, nie przeszkodziło oficjalnie uogólnić problemów na młodzież licealną i uniwersytecką.

Kiedy już wyodrębniono nową jednostkę chorobową, obowiązkiem było zaproponowanie terapii. Szkoły, postawione na baczność przez dotąd bezrobotnych, internetowych psychologów i ich z dnia na dzień przeprowadzane „badania”, zapowiedziały „szeroko zakrojone akcje” i powzięły „stosowne kroki”. Młodzież, masowo wypełniająca ankiety i odpowiadająca na pytania troskliwych pedagogów, została uświadomiona, jaka trauma ją spotkała. Z całym szacunkiem dla osób, których realne problemy psychiczne pandemia i lockdown pogłębiły (a których i tak dalej nie ma kto leczyć), dorabianie ideologii męczeństwa do przymusowych, bo przymusowych, ale jednak wakacji od równie przymusowej szkoły wydaje się żałosne. Choć „wakacje” były raczej all exclusive i nie wszystkim Internet śmigał tak, by jednocześnie obsłużyć lekcję na TEAMS, grę online i streaming prequela do sequela ulubionego serialu w jakości HD, robienie z nich przyczyny powszechnego zespołu stresu pourazowego jest kolejnym przykładem budowania w społeczeństwie poczucia krzywdy, zawinionej przez bliżej niezidentyfikowane siły.

Uzupełnieniem domniemania wyobcowania niebożątek (do tej pory, syndromem zamkniętych pokoi nastolatków nikt się specjalnie nie przejmował) był powrót do straszenia opinii publicznej zgubnym wpływem Sieci, pułapkami w niej zastawionymi na nieświadomych poszukiwaczy wiedzy i oczywiście czasem, jaki uczniowie musieli spędzić „przed ekranem”. Specjaliści od zaburzeń wieku dziecięcego, wszelkich -afii, -ulii, -izmów i innych zespołów rzucili się na tę niespodziewaną gratkę, jak na nowe 500+. Do niedawna mogli sobie wołać na puszczy, usiłując zawracać kijem Wisłę odsieciowych uzależnień, którą niewiele kulawych psów się interesowało; teraz dostali zielone światło, bo przecież krytykować działania szkoły każdy lubi i potrafi. Okazało się, że czasowa zamiana całonocnych sesji gamingu, bindżowania, oraz lajkowania lub hejtowania nastrzykiwanych silikonem karpi w akwarium Instagrama na kilka godzin nauki zdalnej jest zamachem na wolność osobistą i zdrowie kwiatu społeczeństwa. Ten, jak można by pomyśleć, nigdy dotąd z konsekwencjami korzystania z nowoczesnych mediów się nie zetknął, choć ci sami „specjaliści” już dawno obwołali jego przedstawicieli cyfrowymi tubylcami. Na domiar złego, wielu nauczycieli zafundowało zupełnie na to nieprzygotowanym nieszczęśnikom hardcore korzystania z mediów analogowych. Groza samodzielnego przeczytania rozdziału z podręcznika powodowała u niektórych moczenie nocne i senne koszmary, przerywane koniecznością zalogowania się do szkolnego komunikatora. Na dodatek, potrzeba zachowania stałej ostrożności, anonimowości i dbałości o BHP w Sieci zmuszała owych na gwałt naturalizowanych tubylców do wyłączania mikrofonów i kamerek własnych oraz towarzyszy niedoli, co z pewnością przyczyniło się do wielu nerwic.

Do ogólnie niewesołych nastrojów i w biegu diagnozowanych depresji doprowadził także brak powszechnie uwielbianych lekcji WF-u. Z utęsknieniem czekały na nie całe rzesze wysportowanej młodzieży, którą odcięto od obleganych sal gimnastycznych oraz podwórek, na których dotąd namiętnie grano w klasy i w kółko graniaste. Najbardziej ucierpieli posiadacze lewych zwolnień, męscy nonkonformiści, nieuznający szkolnych strojów gimnastycznych i emancypantki, miesiączkujące nie co, ale przez 28 dni. Cała Polska, wiadomo, kraj przodujący w rozwoju i promowaniu kultury fizycznej przed telewizorem, ciskała gromy na byczących się nauczycieli wychowania fizycznego, dowodząc ich nieudacznictwa i ignorancji w kwestii sportu wirtualnego.

Oczywiście to nie od pandemii rozpoczęła się ta nowa tura i odmiana martyrologii narodowej. Cierpiętnicza paranoja, która nie pomaga potrzebującym, a wszystkim pozostałym zabiera czas i energię, wyrosła na dobrze przygotowanym gruncie ponowoczesnego, ogólnoświatowego upupienia społeczeństw. Plonem z niego zebranym jest nowy paradygmat w edukacji, który z młodych ludzi uczynił nie tyle podmioty oświaty, co ofiary i mazgaje, niezdolne podobno do udźwignięcia jakiegokolwiek ciężaru i przeciwstawienia się jakimkolwiek przeciwnościom i który za cel obrał sobie usunięcie im spod stóp wszelkich przeszkód w postaci odpowiedzialności, samodzielności i zbędnej konkurencji. To, że koncept ten jest szkodliwą mrzonką, pełną niespójności w swoich własnych założeniach filozoficznych i pedagogicznych oraz ideologicznego chciejstwa nie stanowi dla jego zwolenników żadnego problemu. Skutki właśnie obserwujemy w postaci fali zupełnie zbędnych strachów, których, wobec istnienia kłopotów istotnych i dolegliwych, można było wielu ludziom oszczędzić. Podobnie zresztą jak rosnącej ilości działań pozornych, które z pewnością odbiją się na skuteczności edukacji. No cóż, te drobne niedogodności i tak zostaną zapisane na konto wirusa, dołączą tam do skutków nieuniknionych i wkrótce przestaną być od nich odróżnialne.

Na wszelki wypadek, od razu zaznaczę w tym miejscu, że, dziwiąc się łatwości z jaką spora część społeczeństwa popada dziś w histerię z powodu w sumie nieznacznych, spowodowanych czynnikiem od nikogo niezależnym trudności, mówię o ludziach zdrowych i w pełni władz umysłowych, wychowywanych w normalnie funkcjonujących domach rodzinnych. Tylko tak im się jakoś w mózgach porobiło, że jak nie dostaną od świata dziesięciu lajków dziennie (i nie mam wcale na myśli jedynie mediów społecznościowych), to nie są w stanie normalnie funkcjonować. Prawdopodobnie zawsze tak było, że w danej populacji istniał jakiś odsetek ludzi nadwrażliwych, skrzywdzonych, lub po prostu samolubnych, jednak ich liczba i ich stosunek do siebie oraz reszty otoczenia, regulowane były normami współżycia, skłaniającymi raczej do postaw mniej egoistycznych, czy narcystycznych. To się już zmieniło. Dziś, pod groźbą moralnego ostracyzmu należy zadbać, by każdy Jaś, jeszcze przed południem uzyskał od otoczenia pozytywny feedback, przekonujący go, że warto było wstać z łóżka. Musi o to zadbać mamusia, przygotowując pożywne śniadanko, tatuś odwożący do szkoły odległej o 500 metrów i pani witająca Jasia uśmiechem w progach klasy. Mamusie niezdążające z atrakcyjną zawartością lunchboxa, tatusiowie zbytnio śpieszący się do pracy i panie, zapominające o uśmiechu muszą mieć się na baczności, bo według autorytetów psychologii, narażają Jasia na poważny dyskomfort. Biedaczek może być podatny na nerwice, depresje, zaburzenia samooceny, otyłość i odrzucenie przez rówieśników.

Mógłbym jeszcze długo w tym tonie, ale nie o to chodzi – nie należę do rzeszy sklerotyków, wydziwiających na „tą dzisiejszą młodzież”. Wręcz przeciwnie, za ewidentne przegięcie dzieciocentryzmu (a tak naprawdę drobnomieszczańskiego egoizmu), prowadzące wprost do rosnącej lawinowo liczby zaburzeń, fobii i nieprzystosowań, winię co najmniej jedno pokolenie rodziców. Odreagowując swoje własne traumy (o których sami w większości przeczytali we wreszcie dostępnych kolorowych tabloidach) i lecząc swoje kompleksy, postanowili swoim dzieciom zafundować raj na ziemi. W żartobliwym powiedzeniu o „nadgorliwości gorszej od faszyzmu” jest mnóstwo racjonalnej prawdy – hodujemy pokolenie niezdolne do życia, bez codziennego przeglądania się w lusterku, na dodatek, w takim usłużnie krzywym, dodającym wzrostu, ujmującym wagi, z opcją efektu „WOW!”. Wiecznie niedopieszczone pokolenie (pokolenia?), żyjące na niemożliwym do zaspokojenia głodzie wrażeń, dóbr, pochwał za istnienie i postawione kropki.

Poddając się temu trendowi, w pewnym sensie nie sposób uniknąć pandemicznego przewrażliwienia, które poddaje dziś w wątpliwość zdrowie psychiczne całych roczników młodzieży. Czy jednak skala tej postępującej paranoi nie przekracza bezpiecznych granic, nie mówiąc już o granicach dobrego smaku? Nawet porównując bogoojczyźnianą martyrologię historyczną, z jej świeżą, filisterską odmianą, trudno oprzeć się refleksji, że ta pierwsza ma przynajmniej rację bytu – powstała w końcu na bazie realnych tragedii milionów ludzi. Trzeba jednak pamiętać, że czas płynie i wraz z postępem cywilizacyjnym oraz towarzyszącym mu złudzeniem nieprawdopodobieństwa powtórzenia się zdarzeń naprawdę tragicznych, obniża się próg bólu społeczeństwa i rośnie jego wydelikacenie. To co wczoraj było błahostką, drobną niedogodnością, dziś urasta do rangi kwestii życia i śmierci. Trudno nawet oczekiwać, by wszyscy zdawali sobie z tego sprawę, albo cały czas mierzyli jakość swojego życia względem nieszczęść przodków, niemniej jednak warto czasami uzmysłowić sobie (i próbować uzmysłowić swoim dzieciom) skalę idiotyzmów, w których bywamy, często na własne życzenie, zanurzeni.

Przyszło mi do głowy porównanie pozbawione ekstremalnych kontrastów, krótkie zestawienie doświadczeń młodzieży dotkniętej trwającą pandemią (w równym stopniu powodowaną, co kiełznaną przez postęp cywilizacyjny) i tych będących udziałem pokoleń, na których zaciążył „dzień, w którym nie było Teleranka”. Umówmy się, w obu przypadkach, dla 99,9% populacji oba te wydarzenia, choć potencjalnie bardzo groźne i niosące nieprzyjemne konsekwencje, nie skończyły się osobistą tragedią. Oba wiązały się z ograniczeniem swobód obywatelskich, wolności osobistej, zagrożeniem życia i zdrowia, stresem i niepewnością jutra, że o zaległościach edukacyjnych nie wspomnę. Choć o stanie wojennym napisano wiele i został on dość starannie przeanalizowany pod wieloma względami, wydaje mi się, że aspekt przeżyć dzieci i młodzieży z tego niezbyt przecież oddalonego w czasie epizodu historii najnowszej, nikogo specjalnie nie interesował. Nie mówię oczywiście o dokumentacji bieżącej, ani nawet nieco późniejszych analizach i opracowaniach tematu – zwracam jedynie uwagę na fakt, że w wolnym już, demokratycznym kraju, ledwie trzydzieści lat temu (czyli z marginesem czasu wystarczającym, aby w tamtych realiach problemem się zająć), nikt nie zastanawiał się, czy socjalizacja Jasia była zagrożona, bo nie mógł się swobodnie spotykać z kolegami, czy nie doznał trwałego urazu psychicznego na skutek kontroli szkolnej legitymacji przez patrol MO i czy nie dorobił się braków w realizacji podstawy programowej na skutek aresztowania nauczyciela, lub własnego, gówniarskiego zaangażowania w kolportowanie bibuły z pobliskiego uniwersytetu. Warto to sobie uzmysłowić, kiedy dziś przypisuje się nadzwyczajne znaczenie detalom, na które wtedy nikt normalny nie zwróciłby nawet uwagi. Chyba warto jednak znać proporcjum, mocium panie.

Reklama