No, i jak tam?

Takie właśnie i podobne pytania otrzymywałem odbierając dziesiątki telefonów w pierwszych dniach strajku. Z reguły  wynikały z sympatii i (nie)zrozumienia sytuacji, ale zdarzały się też takie, które były podyktowane jakże ludzką żądzą sensacji, lub czystą schadenfreude. No, i jak? Nijak. Dziwnie. Trochę piknikowo i bojowo, trochę żałośnie. Co tu niby można powiedzieć? Że trwamy? Że się nie damy? Że No pasarán! Es preferible morir de pie que vivir de rodillas!?

Ze względu na to zainteresowanie, czuliśmy się trochę jak w oblężonej twierdzy. To zabawne, jak w jednej chwili zmienia się u ludzi postrzeganie rzeczywistości – w ciągu godziny powstały dwa światy – ten tu i ten za bramą. Cała socjologia w skrócie i w miniaturze. W zdecydowanie większej niż zwykle skali odczuliśmy dwoistość przekazu medialnego. Dla zachowania własnej równowagi psychicznej i poczucia tożsamości, czuliśmy się zobowiązani do tłumaczenia zainteresowanym, o co chodzi i co się dzieje. Nie, nikt nie próbuje nas powstrzymać, nikt nie usiłuje wejść do szkoły, nie, nie ma jeszcze telewizji, ani prasy, nie, nie odcięli nam internetu, itd. Nie, pod szkołą nie gromadzą się dzieci spragnione wiedzy i naszego towarzystwa, ani wzburzeni rodzice, itp.

Wszyscy na bieżąco śledzimy serwisy – ręce opadają, ruszyła propaganda, zwykły wylew głupot, od początku obliczony na neutralizację jakiegokolwiek przekazu pozytywnego. Pismedia podają, że do strajku przystąpiło „tylko” czterdzieści kilka procent szkół, TVN, że 78. Wyciągnąć średnią? Dzwonić do związków? Oni też przecież tego nie zweryfikują. Sami dzwonimy, gdzie kto może. To gimnazjum strajkuje. Tamto też. Moje też. I jej podstawówka. I liceum nr Iks. Nr Igrek „stoi”. Bierzemy poprawkę na klimat naszego miasta, gdzie indziej może być inaczej… Następnego dnia już wiadomo, że nawet TVN niedoszacował.

Po dwóch dniach, wiadomo również, że wszystkie byłe i ewentualne negocjacje, i propozycje „ostatniej szansy” to pic na wodę, fotomontaż – prezes nie przewidział kiełbasy dla niepewnego elementu. Wszyscy są zgodni, że nie można odpuścić, bo nikt już nigdy nie weźmie nas poważnie. Tu i ówdzie słychać głosy, że egzaminy, że dzieci, że niewinne, że stres, że niepotrzebnie… W kręgu znanych mi nauczycieli, jest to oczywiste i dla nikogo łatwe, ani obojętne. Rozmawialiśmy z uczniami, tłumaczyliśmy, wyjaśnialiśmy wątpliwości. Nikt nie twierdził, że egzaminy się nie odbędą – było to mało prawdopodobne dla wszystkich trzeźwo myślących. Dyrekcja zrobiła wszystko, by nikt nie ucierpiał, a my nie udawaliśmy, że nas nie ma. Sam się „złamałem” i sprawdziłem szkolny sprzęt audio przed egzaminem z języka obcego. Dziwnym zbiegiem okoliczności w całej szkole jest czysto, chodzą zegary i ustawiły się ławki. Ciężko było patrzeć, że wszystko jednak odbywa się bez nas i poza nami. Podobnie, jak już od paru lat ciężko jest patrzeć na dewastację tego, co budowało się przez lat dwadzieścia. Nie czujemy się winni – wiedzieliśmy, że mimo strajku, szkoła spełni swoje zadanie, bo była na to przygotowana. Trochę boli wykreowany obraz belfra, przystawiającego pistolet do głowy ucznia i żądającego okupu, ale jeśli (nie)wielki strateg populizmu chciał zradykalizować konflikt, to nie mógł wybrać lepszego argumentu, niż świnie i krowy. W połączeniu z wcześniejszymi wystąpieniami erudytów tego obozu dobrej żenady, sugerującymi nauczycielom szybsze rozmnażanie i większą ideowość, dało to nam pełny obraz tego, na co możemy liczyć, w przypadku rezygnacji z protestu.

Mimo świadomości, na kogo możemy „liczyć” w kwestii skompletowania komisji egzaminacyjnych, szczęki nieco nam opadły na widok czterech zakonnic, które wpisały się na listę wejść/wyjść. Trochę baliśmy się reakcji uczniów, bo jakieś głupie i nieprzyjemne gesty mogły niepotrzebnie odbić się na naszej szkole, ale wszystko odbyło się bez zbędnych sensacji. W gruncie rzeczy, dlaczego taki akurat skład komisji miałby być czymś bardziej groteskowym, niż desant leśników, straży pożarnej, czy więziennej? Przestrzegaliśmy się wzajemnie przed okazywaniem niechęci „ochotnikom” (cudzysłów chyba usprawiedliwiony, bo woluntariat taki miał być opłacany w kwocie 450zł – nie wiem, nie byłem świadkiem), „niosącym pomoc w potrzebie”, którym obywatelskiej postawy gratulowała potem pani premier. Jak się okazało, bez potrzeby, bo nikt taki do nas nie zawitał. Za to radio i telewizja, owszem. Nie wiem, czy żeby pokazać, że wszystko w porządku, czy wprost przeciwnie. Do pewnego stopnia, cały ten cyrk z pilnowaniem dzieci piszących swoje egzaminy, uświadomił wielu spośród nas, jak dużo funkcji, które na co dzień pełnimy za marne grosze, jest w zasadzie biciem piany. Jakieś szczegółowe przepisy i kilkunastostronicowe instrukcje do każdego egzaminu z osobna? Zarządzenia i adekwatne szkolenia? Ryzyko i obawa przed jakimś błędem? Czy aby na pewno wszystko w odpowiedniej kolejności, czy najpierw karta, czy zeszyt, wyrwać, czy nie, wypełnić, czy zostawić? Wszystko to furda, założę się, że żadnych błędów w tym roku nie będzie, CKE nie będzie przecież grzmieć z powodu jakichś „drobnych uchybień”. Jak się pojawią odwołania, to się je szybciutko załatwi pozytywnie „bez żadnego trybu” i pies z kulawą nogą się o nich nie dowie. Wszystko musi się przecież odbyć „bez zakłóceń i zgodnie z procedurami”. Resztę się „wyzetuje” w protokołach. Na koniec selfie. Nie mam do nich żalu – każdemu potrzebna jest w życiu odmiana.

Egzaminy i po egzaminach. Karta atutowa przebita, as z rękawa bije króla. Teraz wszyscy patrzą na licea. Wystawią, czy nie? Kto się złamie? „U mnie” twardo, że nie, ale dzieciaków żal. Huśtawka nastrojów, od zwątpienia, po racjonalizację – przecież druga strona też jest władna coś zrobić. Dlaczego mamy rezygnować z możliwości symbolicznej poprawy bytu, skoro całe to ministerstwo głupich kroków właśnie chwali się, że rozdysponuje 40-50 miliardów, żeby kupić sobie kolejne cztery lata możliwości poczynienia kroków jeszcze głupszych? Broszka Beaty grozi, że nie zapłacą za strajk. Nawet nie chce mi się analizować zasadności gróźb, bo wszystko jest w gestii samorządów (które pieniądze na uposażenia już mają zabezpieczone). Z pewnością robi to wrażenie na tych, których nie utrzymuje rodzina, a którzy sami muszą rodzinę z pensji utrzymać. Już organizujemy wewnętrzny fundusz wsparcia, zanim zareagują związki, albo ktokolwiek inny. Żakowski w Wyborczej zastanawia się, gdzie są wszystkie podmioty, którym teoretycznie powinno zależeć na sprawnej edukacji; kiedy niby doczekamy się ich poparcia. Jakby nie wiedział, że wszystkie państwowe agendy nawet nie odetchną głębiej bez instrukcji z Nowogrodzkiej, a niepaństwowe też nie chcą wychodzić przed szereg. Dobrze wiedzą, że jak żałosna zmiana upora się z nami, to i na nie może przyjść kolej. Ja zastanawiam się tutaj, gdzie się podziały wszystkie „obudzone” autorytety od oświaty i edukacji – coś strasznie u nich i o nich cicho… Nie czują koniunktury? Celebryci i artyści się odliczyli. Wolne media nam sprzyjają, choć dla taksówkarzy już nie są tak wyrozumiałe. Dobrze, że nie przeginają i trzymają się faktów. Przynajmniej tych, które udaje się nam zweryfikować. Gdzie oni wszyscy byli (ba, gdzie byli sami nauczyciele?!), kiedy rozwalano nam warsztat pracy i jakże niedoskonałą, ale jakoś funkcjonującą oświatę 38-milionowego kraju, w środku Europy? Zero polityki. Gdzie tam. To tylko świadomość, że populizm ma zawsze nieskończony zasób asów w rękawie.

Organizujemy dyżury w dni przedświąteczne. Żeby pokazać, że przedszkola nie będą strajkować samotnie. Pewnie, że to tylko gest, ale czy cały ten strajk nie jest gestem? Mam nadzieję, że wymownym.

Cały czas trwa gra psychologiczna, naciski na samorządy, zastraszanie dyrektorów. Tak, są tacy, którzy odmawiają udziału w komisjach, kwestionują kompetencje tych kompletowanych na ulicy, idą na zwolnienia, szukają zastępstw. Teoretycznie, rad pedagogicznych w liceach nikt nie zastąpi, ale wszyscy wiedzą, że cały sztab usłużnych naginaczy prawa pracuje na dobre zmiany, żeby tylko zdążyć wymyślić jakiś wybieg, który pozwoli populistom tę lewę wziąć na blotkę. Może dyrektor będzie miał głos większościowy w razie braku kworum? Może w nocy przegłosują maturalną abolicję? W nocy dopala się Notre Dame…

Premier będzie negocjował. Przy okrągłym stole. Bo oświata wymaga głębokiej reformy. Mamroczący pinokio z wybiórczą amnezją znów o czymś zapomniał. Że obóz zjednoczonej piaskownicy politycznej, do którego się załapał, „reformuje” ją od prawie czterech lat. Co jak co, ale pinokio liczyć umie, a że mu na kiełbasę zaczyna brakować, będzie szukał oszczędności, uszczelniał system, zwiększał akcyzy i podatki. Oczywiście wszystko dla dobra ludu – na „piątkę” szeregowego zbawcy narodu musi wystarczyć. I na Notre Dame. Do oszczędności na edukacji suweren jest przyzwyczajony. Na katedrę, dam sam (z pewnością nie tylko ja). Nawet jak mi za strajk nie zapłacą, bo niby za co. Pinokio potem i tak rozłoży rączki, bo liczy, że wszyscy mają amnezję totalną.

                                                                                     *

Matka (powiatowa) i ojciec (europejski) narodu przemówili. Na tle flag, które dopiero co, chcieli chować po kątach. Matka z troską, ojciec z optymizmem, machając rączkami, jak mu piarowcy przykazali. Zapraszają na mistrzostwa Polski w monologu jednoczesnym, na najnowocześniejszym obiekcie sportowym w kraju. Zapowiedzieli konsultacje w sprawie „reformy”, którą wprowadzili prawie cztery lata temu. Będziemy więc „dyskutować” nad faktem dokonanym, co w zamyśle architektów tej demolki ma prowadzić do jej legitymizacji i odwrócić uwagę „ciemnego ludu” od zasadniczego problemu, który ich do gimnastyki na wyżej wspomnianym tle zmusił. Nieprzypadkowo, na liście planowanych dyscyplin nie znalazły się takie niszowe sporty, jak finansowanie oświaty, czy kompetencje „reformatorów”. Organizatorzy liczą, że w ferworze sportowej rywalizacji, strajk nauczycieli zostanie zamieciony pod dywan „spraw kluczowych”. Tym sposobem, MEN chce przestać być stroną konfliktu – okaże się, że podwyżek w oświacie nie chcą sami rodzice, a rząd spełnia jedynie słuszne żądania suwerena. Związkowo-belferski beton zostanie zapędzony do rogu, gdzie będzie obrywał zarówno od reformatorów dobrej ściemy, jak i od rozmaitych (p)obudzonych postępowców, mających ograniczony kontakt ze szkolną rzeczywistością. Plan zakłada, że po słusznie przegranym meczu, belfry zostaną wygwizdane i zaopiekują się nimi zastępy kiboli, którym niebacznie nie udzielili kiedyś promocji.

Nie można powiedzieć, zagranie dość sprytne, igrzyska dostarczą rozrywki suwerenowi i pewnie poprawią notowania rządu, który jest zawsze otwarty na rozmowy i którego oferta leży na stole. Nauczyciele nie mają się jak przed nimi uchylić, bo przecież warto rozmawiać. Takie bezwarunkowe podjęcie rozmów o niczym, będzie oznaczało rozmycie zasadniczego problemu i narażanie się kolejny raz na śmieszność.

                                                                               *

ZNP postanowił nie brać udziału w farsie. Choć związki zawodowe traktuję jako konieczną konsekwencję idiotycznego systemu, w tym wypadku nie mogę odmówić im racji – przystanie na „rozmowy” na nieokreślonych warunkach, w nieznanym formacie i z pominięciem zasadniczej kwestii byłoby robieniem z siebie idioty. Teraz trzeba się przygotować na wieszanie psów na „totalnej opozycji”, niezdolnej do dialogu i konsensusu oraz lanie krokodylich łez nad stanem oświaty i skazanym na nią suwerenem. Oczywiście, ani słowa o tym, że po siedmiu półroczach deformy, sam główny deformator prze do konsultacji i roztrząsania idiotyzmów, które sam promował. Takie „konsultacje” już znamy – nauczyciele nie powinni legitymizować tego kabaretu.

Aby dyskutować o czymkolwiek, trzeba mieć z kim. Z całym brakiem szacunku (bo na szacunek nie zasługują ludzie, którzy nie pamiętają, a raczej nie chcą pamiętać, co mówili jeszcze parę lat temu), w tej chwili nie ma z kim rozmawiać. Oświata, poza pustymi deklaracjami, fizycznie nie może stanowić priorytetu dla populistów i oszołomów, z tej prostej przyczyny, że w XXI w. musi być pluralistyczna. Dla zdecydowanej większości dotąd rządzących była jedynie narzędziem manipulacji, teraz, jak w stalinizmie (biorę poprawkę na proporcje, póki co), ma być tubą ideologii i propagandy.

Mam nieodparte wrażenie, że edukacja bywa priorytetem jedynie dla tych, którzy się nią zajmują zawodowo. Dla klasy politycznej jest jeszcze jedną techniką do wykorzystania, a dla nieświadomego ogromu dowcipu podmiotu, mimo wszystko, dość obojętnym tworem. Co zrozumiałe, podmiot oświaty zaczyna się nią interesować z okazji rozpoczęcia, lub zakończenia nauki, oraz ewentualnie w przypadku zagrożenia jedynką. Społeczeństwo nie jest przyzwyczajone (i nadal nie chce się przyzwyczajać) do myśli, że edukacja jest dobrem, towarem, a bywa także zaszczytem i kulturowym obowiązkiem, a nie manną, która „mu się należy”. Takie postrzeganie, a w konsekwencji zainteresowanie i poczucie obywatelskiej odpowiedzialności nie pojawi się samo z siebie, lub z okazji takiego czy innego strajku, lub kolejnej parodii konsultacji. Może dotyczyć jedynie ludzi chcących zdobywać prawdziwe wykształcenie, potrzebne do realizacji własnych celów. Taka postawa jest możliwa u ludzi, których do edukacji nie trzeba przymuszać „powszechnym obowiązkiem” i którym nie trzeba opowiadać bajek o czarodziejskich zdolnościach nauczycieli i tajemnych metodach, pozwalających niezainteresowanym się zainteresować, a nieukom, nauczyć w dwa tygodnie wszystkiego, co do matury potrzebne. W obecnej więc rzeczywistości, na placu boju pozostają owi nieliczni zainteresowani, którzy muszą czekać na sprzyjający moment i układ sił politycznych, by swoje propozycje wprowadzić w życie.

Recept na oświatę jest wiele (dla mnie, to przede wszystkim rezygnacja MEN z „roli przewodniej”), skąd więc założenie, że te, które uważamy za warte wdrożenia, mają wartość realną? To kamyczek do ogródka szkolnictwa wyższego – proszę mnie wyprowadzić z błędu, ale nie słyszałem o żadnych badaniach naukowych prowadzonych przez nasze szkoły wyższe nad kształtem i metodyką oświaty, które przebiłyby się do świadomości szkoły powszechnej. Nie chodzi mi o tanie wskazówki „dobrej praktyki nauczycielskiej”, ale o poważne badania przeprowadzone tu i teraz, na reprezentatywnej próbie szkół, uczniów, nauczycieli. A przecież szkoła to wymarzony obiekt badań – nawet w zapóźnionej organizacyjnie Polsce jest parę rodzajów szkół państwowych i prywatnych, o różnej strukturze własnościowej i formalnej – czy ktoś się tym interesuje profesjonalnie? Nie wydaje mi się. Sądząc po „dyskusji” medialnej, oświata jest domeną dyletantów, amatorów, oszołomów i szamanów. Jeśli jakieś ośrodki takie badania prowadzą, to niezbyt się tym chwalą. Podkreślam, że ewentualne zmiany muszą brać pod uwagę warunki lokalne – żadna fińska franczyza, czy inna licencja, niczego nam nie zagwarantuje.

Wnioski nie są więc optymistycznie – nie sądzę, by w Polsce, w chwili obecnej, miał kto nad kształtem oświaty dyskutować. Dominuje i dominować będzie monolog jednoczesny, szminkowanie trupa, hucpa i myślenie życzeniowo-kadencyjne.

                                                                                           *

Przyparcie do muru niezbyt skonsolidowanej, wręcz uległej i nieskłonnej do gwałtownych reakcji grupy zawodowej, przynosi rezultaty, których PiS nie brał chyba pod uwagę. Geniuszom politycznym i wybitnym strategom dzielenia i rządzenia nie mieściło się w głowie, że protest przybierze takie rozmiary i nie skończy się na paru dniach machania papierowymi chorągiewkami. Jawne lekceważenie, wręcz drwiny i wywody obrażające ludzką inteligencję zrobiły swoje – nauczyciele, niezależnie od poglądów politycznych, przynależności i (zwłaszcza) nieprzynależności związkowej, nie podkulili jak zwykle ogonów i nie wrócili do klas. W tej sytuacji, marionetki populizmu, niemające od samego początku groteskowej „reformy” bladego pojęcia, co właściwie robią, zmuszone są sięgnąć po jedyny dostępny im jeszcze (oprócz metod policyjnych) środek zawiadywania tym wykreowanym i tym zastanym bałaganem: wydawanie dekretów w zależności od potrzeby chwili. Co warte jest prawo tworzone w taki sposób, wiedzą wszyscy oprócz elektoratu o świadomości rozwielitki. Dla nauczycieli było jasne, że matury muszą się odbyć, ale w ogromnej większości postanowili nie przykładać do tego ręki na warunkach dyktowanych przez hipokrytów i politycznych handlarzy, zdolnych inwestować tylko tam, gdzie wietrzą głosy w najbliższych wyborach. Tym razem postanowili nie być aż tak głupi, by robić za najmądrzejszych i najbardziej odpowiedzialnych obywateli.

Dekret, który bez wątpienia przegłosuje pisowska maszynka, uprawnia dyrektorów szkół, a w ostateczności samorządy terytorialne do klasyfikacji przyszłych maturzystów. Ciesząc się wraz z nimi z rozwiązania dotyczącego ich problemu, nie sposób nie załamać rąk nad trybem jego wprowadzania i modus operandi ustawodawcy. Wydaje się, że PiS i jego poplecznicy przyzwyczaili się już do pisania prawa na kolanie i tymże kolanem przepychania kolejnych bubli jurysdykcji. Elektoratowi, przyklaskującemu rządowi „krótko i konkretnie” rozwiązującemu problemy, z pewnością spodoba się ten pokaz sprawności, siły i politycznej mądrości. Wątpię, by dostrzegał, że właśnie, tym razem otwarcie i raźnym krokiem, wchodzimy na drogę demokracji putinowskiej. Ciekawe, czy w razie zapowiadanego strajku pracowników pomocy społecznej, panikujący prawi i sprawiedliwi przegłosują uliczny nabór do weryfikacji i wydawania świadczeń. Wystarczy świadectwo niekaralności?

                                                                                *

Sprawa nabiera powagi i na pewne kręgi, zbliżone do decyzyjnych, padła chyba trwoga, bo nasz „rząd” postanowił jeszcze przed piątkowymi igrzyskami skonsultować się z głównym specjalistą do spraw edukacji, z siedzibą na Żoliborzu. Żenada. Konsultacje wykazały, że szeregowy strateg od wszystkiego ma „propozycje dla nauczycieli”. Wymyślił, że „się przywróci” nauczycielom prawo do wcześniejszego przechodzenia na emerytury. Trzeba niesamowitego geniuszu, żeby wpaść na takie rozwiązanie. Trzeba też niesamowitej przenikliwości, by domyśleć się, co stoi za tą wspaniałomyślnością. Wielu nauczycieli będzie miało dość tego cyrku i odejdzie na głodowe emerytury – w ten sposób zaoszczędzi się trochę kasy na z konieczności jeszcze większe pęto kiełbasy dla suwerena w latach następnych. Pozostałym obieca się podwyżkę za dłuższą pracę w latach, w których musi przyjść recesja, a więc, per saldo obniżkę. Genialne. A jak wpłynie na jakość nauczania! Pozbędziemy się drogich doświadczonych i zatrudnimy wszystkich chętnych do pracy za pół darmo, niezdolnych do pracy gdziekolwiek indziej. Przyjmuję zakłady, kiedy przegłosują…

                                                                                      *

Sytuacja jest dynamiczna… Czegoś tu nie rozumiem. Ucieczka do przodu? Przejęcie inicjatywy? Chęć wykazania dobrej woli? I, że niby we wrześniu da się odzyskać tę samą dynamikę?! Z jakimi nowymi argumentami? To jedynie da czas na gładką pacyfikację tego protestu… Chyba muszę ochłonąć…

                                                                                       *

-What’s up, doc? Cat got your tongue? Surprised? -Went speechless! Literally. Zatkało kakao? Chyba nie mnie jednego. Przez dobrą chwilę nie mówiliśmy nic. Po tejże chwili: Co robić? Może strajkować dalej? Przecież nikt z nami niczego nie konsultował?! Jakby mi ktoś w twarz dał… Cóż, nie bardzo rozumiem, ale chyba jestem w doborowym towarzystwie. Chciałbym wierzyć, że wolta w wykonaniu ZNP, to przemyślany krok, podyktowany ważnymi przesłankami. Że bez ważnego powodu (który mi zaraz ktoś wyjawi) nie zmarnowano mobilizacji i poświęcenia (spokojnie, na miarę czasów;)) tysięcy ludzi. Oczywiście, na myśl przychodzi kilka mniej lub bardziej prawdopodobnych pomysłów na wyjaśnienia, ale nie mam nic na ich poparcie, więc nie będę snuł teorii spiskowych. Pewnie, jak nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o… ? No, właśnie. Prawdopodobnie władze związku uznały, że dalszy, nieprzynoszący korzyści strajk nie będzie się opłacał. Politycznie i ekonomicznie. Może dostały sygnały, że, w razie wstrzymania wypłat, „doły” „w terenie” nie wytrzymają, a na organizatorów posypią się gromy po rządowym happeningu, na którym w nieobecnych walono by jak w bęben, ku uciesze prawicowo-populistycznej Żylety. Może odpowiedzialność okazała się zbyt ciężka? Cienka to kalkulacja, ale jakaś.

Internety puchną od „mądrych” analiz, każdy pytany stara się powiedzieć do sitka coś wartego zapamiętania. Chyba na próżno. Też się nie będę wysilał, bo wiem za mało. Refleksja własna: Jak się nie ma sił, by wytrwać do końca, to lepiej nie zaczynać. Wątpię, by, w razie potrzeby, dało się strajk odwiesić po czterech miesiącach – co wrażliwsi, strachliwsi i bardziej rozczarowani dzisiejszym podaniem tyłów nie będą już skłonni się angażować. A nawet gdyby, nasi prawi i sprawiedliwi drukarze wysmażą w ciągu doby jakąś specustawę, głoszącą, że nauczyciel to zawód zaufania publicznego, którego przedstawicielom strajkować nie wolno i będzie pozamiatane. Z kolei, liczenie na to, że ktoś po stronie MEN w tym czasie pójdzie po rozum do głowy i będzie ją sobie zawracał jakąś tam „Szkołą na szóstkę”, programikiem jakich wyprodukowano już dziesiątki, jest co najmniej naiwne. Wymuszenie sensownej dyskusji nad kształtem oświaty (bo na to, a niekoniecznie na mało realne podwyżki, liczyło sporo ludzi) właśnie zostało odłożone ad Kalendas Graecas…